Itzulpena: Jon Alkorta Martiartu doktorea (UPV/EHU)
Jean Delville: Artea eta okultismoa
Jean Delville XIX. mende amaierako korronte sinbolistari lotutako artista nagusietako bat da. 1867an jaio zen Lovainan eta gazte-gaztetatik marrazketa eta pinturan nabarmendu zen. Bere interes artistiko eta filosofikoen ondorioz, influentzia handia jaso zuen Europako kontinentean XIX. mendearen bigarren erdian zabaldu ziren korronte okultistengandik.
Korronte sinbolistako pintorerik gazteenetako bat izan zen, eta, arte eta pentsamenduaren idealaren bila zebilenez, abangoardiek eklipsatu egin zuten bere helduaroko pintura eta literatura lana. Laurogeita zortzi urte bete arte bizi izan zen margolari, saiakera-egile eta okultista lanak alde batera utzi gabe. Guk bere gaztaroari erreparatuko diogu, non Joséphin Péladan, Edouard Schouré, Richard Wagner edo H. P. Blavatsky bezalako pertsonaien eraginez bere lotura okultistak garatu zituen.
Hasierako influentziak
Jean Delville ume miragarria izan zela esan genezake. Txiki-txikitatik marrazkigintzan nabarmendu zen, eta hogei urte zituela, L ‘Essor izeneko elkarte artistiko batek antolatutako erakusketa batean parte hartu zuen lehen aldiz. Lehen lan horiek errealismo sozialari lotuta zeuden, langile-klasearen pobrezia salatzen zuen mugimendua. Testuinguru horretan, Delvillek bere lehen eragin garrantzitsu bat aurkitu zuen: Charles Baudelaireren obra poetiko eta literarioa. Egile honen obretarako azal bat eta bere herrikide Félicien Ropsen Les Épaves poema-liburuan inspiratutako obra bat egin zituen.
Bere benetako bokazioa pentsamenduaren eta artearen bidez ideal perfektu bat bilatzea zela ohartu zen Delville. Horregatik aurkitu zituen laster bere idealismoari bide emateko zenbait elementu korronte okultisten bitartez. Ildo horretan, Delvillerentzat bigarren eragin bat Richard Wagnerren lana izan zen, korronte sinbolistak miretsitako ikonoetako bat. Tristan eta Isolda-k, lehenik, eta, batez ere, Parsifal-ek, ondoren, eragina izan zuten bere ideietan. Baina Delville Wagnerren pentsamendura sartzea ahalbidetu zuen obra Le drame musicale izan zen, Edouard Schuré okultistaren testua, gure artistaren obran lehen erreferente esoterikoa. Schurék Parsifal-en interpretazio berezia egin zuen, obrak bere baitan hastapen-prozesu bat izango balu bezala. Beraz, operaren hiru zatiak bat etorriko lirateke prestaketarekin, probarekin eta iluminazioarekin. Hain handia izan zen Delvillengan izandako eragina, non Parsifal pertsonaiari bi oihal eta marrazki bat eskaini zizkion. Schurék margolariarengan izan zuen eraginak honen beste lan nagusi batekin jarraitu zuen, Les grands initiés, gaur egun ere argitaratzen dena, eta Delvilleren erreferentziazko liburuetako bat izan zena.
Joséphin Péladanen androginoaren eragina
Jean Delville Parisen izan zen 1887an eta han beste okultista handi bat ezagutu zuen: Joséphin Péladan. Honek, antzinako Asiriako aztien ondorengotzat hartzen zuen bere burua eta sâr izena hartu zuen, herrialde horretako erregetzak erabilitako titulu bat. Péladanek Tenpleko eta Grialeko Gurutze Arrosaren Ordena sortu zuen, eta saiakerak idazteari eta kritika artistikoari ekin zion ikuspegi esoteriko batetik. Bere pentsamenduak osagai estetiko sendoa zuen, eta agian horregatik erakartzen zuten Delville bere ideiek. Péladanek urtero antolatzen zituen erakusketak, Rosa Cruzen aretoak deituak, eta 1892tik 1897ra bitartean egon ziren indarrean. Gure artistak 1892tik 1895era bitartean parte hartu zuen. Péladanen saiakeretako batek, De l’androgyne izenekoak, eragin zuzena izan zuen Delville bilatzen ari zen idealaren kotzenpzioan. Puntu honetan, pintorearen bi mihise aipatu behar ditugu, gai nagusitzat androginia dutenak. Platonen eskola eta Arimen maitasuna.
Mihise horietako lehena 1895ean margotu zuen, Belgikako akademiaren Prix de Rome jaso ostean. Zentzuzkoa dirudi pentsatzea beka honi proportzio handiko koadro batekin erantzun nahi izan ziola gai klasiko bat gogora ekarriz. Koadro honek Delvillek landutako ideologia jasotzen du, berak ‘estetika idealista’ deitu zuena.
Platonen eskola-n, Delvillek eskema simetriko bat egin zuen Platon bizardun eta togadun bat konposizioaren erdian ipiniz eta sei ikasle biluzi eta androginizatu inguruan zituelarik. Beraz, Platon eta bere ikasleen eta Kristo eta bere dizipuluen arteko paralelismo bat agertzen da, Azken Afariari keinu eginez. Errenazimentuko ideia neoplatoniko bat ere transmititzen du lan honek, Platon jainkozko kategoriara igotzen duen hori, alegia, Jesukristo bera balitz bezala. Péladanen eragin neoplatonikoaz gain, Édouard Schuré-ren postulatuen eragina ere badugu, Kristo eta Platon gizadiaren historiako iniziatu handienetako bi izan zirela ezartzen zutenak.
Baina itzul gaitezen androginiaren gaira. Delville edertasun espiritual bat islatzen saiatu zen bere lanean, zeina perfekzioaren ordezkari diren pertsonaia sexualki anbiguoen figurazioaren bidez sublimatzen den. Hauek dira arketipo eta idealaren sinbolo. Delvillen lanaren bidaia jatorrirantz egindako bidaia bat da: Péladan-dik Errenazimendura; Errenazimendutik Platonera, zeinaren androginiari buruzko ideiek, Oturuntza-n islatuak, margolariarengan oihartzuna duten. Oturuntza-ren androginoaren ideia ere, erorketaren aurreko entitate bikoitzekin, eramango du pinturara Delvillek, gorputz femenino eta maskulinoak osotasun batean fusionatzeko ariketa batean. Hau 1900eko Arimen maitasuna mihisean islatzen da.
Tradizio alkimikoak izaki androginoa, Rebis delakoa, bi erdiren (bata emakumezkoa eta bestea maskulinoa) elkartzea bezala irudikatu zuen, gizon eta emakume buru birekin. Ziurrenik, Delvillek ezagutzen zituen marrazki horiek, Aurora consurgens bezalako tratatu esoterikoetan agertzen baiziren, zeinak ezagunak ziren sarri bisitatzen zituen zirkulu okultistetan. Sexuen batasunaren arketipo androgino horren irudia Delvillek sublimatu zuen oihal batean emakume eta gizonezko bi gorputz biluzirekin, bata bestearen atzean eta besoak zabalik maitasun platonikoaren batasun perfektuaren arketipo batean. Baina bada kontuan hartu behar dugun beste elementu bat ere: bi arimak gurutze moduan aurkezteak Kristoren ikonografiara garamatza berriro.
Konposizio hau ez da arbitrarioa, Platonen Eskola-n ere ez zen bezala, eta Delvilleren intentzionalitatean pentsatu behar dugu bi gorputzak horrela antolatzean. Sinbolismo bikoitza izan dezake: lehenik, gizonaren eta emakumearen arteko maitasun sakon eta egiazkoak beren arimak bat egitera eramaten dituela, eta, horrela, Kristorekin identifikatzen direla (sexuak Salbatzailearen irudian biltzearen ideia); bigarrenik, sexu biak Jainkoaren irudian bertan bateratzen direla, tradizio esoteriko errenazentistaren eta Delvillek jarraitzen zituen okultistek (batez ere Péladanek) honi egindako berrikuspen eztabaidagarriaren arabera.
Espiritismoa
Mende amaierako Europako modako praktika bat espiritismoa izan zen. Jean Delvilleren izaera okultista kontuan hartuta, ez da harritzekoa saio mediumnikoek liluratu izana. Horren ebidentzia dugu bere koadro enigmatikoenetako batean. Izenburua ez dago argi, Mme. Stuart Merrill-en erretratua bezala ezagutzen badugu ere, ez eta nor den oihalean erretratatutako emakumea. Bere nortasunari buruzko arrastoa Olivier Delvillerengandik dator, egilearen semearengandik. Bere biografian Stuart Merrill poetak Forest-en (Jean Delville bizi izan zen herrian) etxe bat zuela dio, eta Delvillek bere emaztea miresten zuela, bai bere edertasunagatik, bai medium gaitasunengatik.
Erretratuak irudi beldurgarri bat aurkezten du. Trantzean dagoen neska gazte bat da, medium bat seguruenik, begiak zuri baititu. Bere ile ilegorria bere gorputz astrala izan litekeen aureola batean disolbatzen dela dirudi. Gainera, beste elementu iradokitzaile bat ere badugu: neska gazteak liburu bat du eskuetan. Liburu horren izenburua ez dugu ikusten, baina azalean triangelu bat du marraztua. Delvillek erabilitako ikonografiari erreparatuz gero, magiaren, Kabalaren edo hermetismoaren bidez eskuratutako ezagutzaren sinboloa izan liteke. Mihisea XIX. mendearen amaierako obra okultista nagusienetakotzat jo izan da.
Maltzurkeriaren idoloa
Aipagai dugun azken lana Maltzurkeriaren idoloa izeneko ikatz-marrazkia da. Irudi femenino biluzi eta koroatua da, plano kontrapikatu batetik behatua, zeinak idolo horren botere-sentsazioa areagotzen duen. Suge bat, lepotik kiribilduta, bularren inguruan jausten zaio. Obrari buruz idatzi duten autore guztiek, zeinen artean Bram Dijkstra nabarmendu dezakegun, irudi horrek zorigaiztoko emakumea irudikatzen duela aipatzen dute. Beste margolari batzuek, Franz von Stuck kasu, emakumearen eta sugearen ikonoa halabeharraren zeinu gisa irudikatzen dute. Horrela, Eva, Lilith, Cleopatra, Salambó, Harmonia eta abarren irudikapenak aurkitzen ditugu; guztiak ere garai hartan emakumeen maltzurkeriaren arketipotzat hartzen zirenak. Baina Delvilleren obran ukaezina den halabehar horretatik haratago, konnotazio orientalista bat dago lan honetan. Koroatutako emakume horrek mesopotamiar jainko bat ordezka lezake, Ishtar edo Astarté esaterako, oso ohikoak baitira sinbolismo finisekularrean. Gure artistak irakurgai teosofikoetan, Isis Unveiled edo The Secret Doctrine-en (biak Helena Blavatsky-renak) kasu, aurki zitzakeen halakoak, zeinak garai hartan oso modan zeuden eta artista honek bere pentsamendua garatzeko erabili izango zituen.
Delvilleren artea eta obra idatzia sakonki aztertzeke daude oraindik. Bere bilobaren (Miriam Delville) ahaleginak, 2014an Rops de Namur Museoan (Belgika) egindako monografikoa bezalako erakusketa artistikoak, edo Sébastien Clerboisen L ‘esoterisme et le symbolisme belge bezalako testuak elementu okultistak pintura finisekularrean duen eraginean sakontzen hasi dira, eta Jean Delville da horren ordezkari nagusietako bat. Artikulu honek artista eta pentsalari bikain hau aldarrikatzeko balio dezala nahiko genuke, baita artearen eta okultismoaren arteko harremana aztertzeko ere.
Gehiago jakin nahiko bazenu
Jean Delville: Art between Nature and the Absolute. Liburu hau Jean Delvilleren arteari eta idazkiei buruzko lehen azterketa osoa da.
Jean Delville (1867-1953), maître de l’idéal.
OpenEdition le sugiere que cite este post de la siguiente manera:
Dr. Pedro Ortega (3 de julio de 2023). Jean Delville: Arte y Ocultismo. El blog de Tartalo. Recuperado 19 de marzo de 2025 de https://doi.org/10.58079/unvr